Zmartwychwstańcy – tak popularnie, od 180 lat, nazywa się Zgromadzenie Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa, założone w lutym 1836 r. w Paryżu przez Bogdana Jańskiego. W pierwszych dziesięcioleciach swojego istnienia zgromadzenie to działało głównie wśród polskich emigrantów w Europie Zachodniej i w Ameryce, a w latach 80. XIX wieku dotarło na ziemie polskie – głównie do Galicji. Z czasem zaś przekroczyło próg narodowościowy i znalazło powołania np. w Bułgarii. Według współczesnych danych, spośród blisko 400 zakonników nadal przewagę mają jednak Polacy (na początku III tysiąclecia było ich 234). Zgromadzenie powstało w XIX wieku w środowisku polskich patriotów, w różny sposób biorących udział w powstaniu (sam założyciel – kpt. Bogdan Jański był wówczas tajnym korespondentem Rządu Narodowego w prasie zachodniej, z kolei Ambroży Hieronim Kajsiewicz bił się m.in. pod warszawskim Arsenałem w Noc Listopadową, potem pod Stoczkiem i Nową Wsią), a następnie pozostających na wygnaniu. Założyciele, w tym kapłani Piotr Semenenko i Ambroży Hieronim Kajsiewicz, uznali, że świat chrześcijańskiej Europy zmierza ku upadkowi. Potrzebna mu jest nowa ewangelizacja, mówiąc współczesnym językiem Kościoła katolickiego. W tym celu Jański postulował ożywienie starych metod obecnych od stuleci w chrześcijańskich stowarzyszeniach, np. cechowych, a także zakładanie nowoczesnych zgromadzeń i towarzystw, w których odbywałaby się formacja zarówno zakonników, jak i ludzi świeckich zaangażowanych w życie publiczne i je stanowiących. Przed śmiercią (w 1840 r.) Jański zdążył założyć kilka domów, w których zaczęto wprowadzać w życie jego program. Dzięki aktywności Kajsiewicza zaś w kolejnych dziesięcioleciach powstały liczne domy dla ubogich, bractwa, a także żeńskie zgromadzenie zakonne. Wśród licznych inicjatyw pierwszego pokolenia Zmartwychwstańców był także widoczny ich udział w powołaniu do życia w marcu 1866 r. Papieskiego Kolegium Polskiego w Rzymie. Obchodzimy dziś 150. rocznicę tego wydarzenia. Pierwszym rektorem Kolegium został ks. Piotr Semenenko, teolog i filozof. Niemal do wybuchu II wojny światowej było ono zarządzane przez Zmartwychwstańców, a powstało w okresie, gdy nie było państwa polskiego – a zatem kolegium kształcące kapłanów polskich, elitę narodu, mógł założyć jedynie papież – wbrew państwom, które skazały Polaków na podległość i niewolę. Pierwszym alumnem Kolegium był wybitny kapłan, Polak i patriota ks. Józef Sebastian Pelczar, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, biskup przemyski, święty – kanonizowany w 2003 r. przez papieża Jana Pawła II.

Ta odnowa życia publicznego mieszkańców świata – zdaniem Zmartwychwstańców i ich wychowanków – miała iść nie w poprzek rozwijającego się świata, a równolegle z nim i naukami przyrodniczymi czy technicznymi oraz czerpać z efektów pracy umysłu ludzkiego. Nowa ewangelizacja miała podnieść człowieka, strącanego coraz wyraźniej przez zarządzający umysłami materializm, z powrotem do roli podmiotu twórczego i wolnego, czerpiącego swą wyjątkową kondycję na ziemi dzięki Zmartwychwstałemu. Można powiedzieć, że Bogdan Jański i jego towarzysze emigracyjnej niedoli, popadający w stan depresji z racji kolejnej klęski powstańczej, nie załamali się ostatecznie, bo przyszłość – także Polski Niepodległej – oparli na porządku Boskim, którego panowanie na ziemi miało przynieść odrodzenie Ojczyzny.

Ten paneuropejski i narodowy zarazem program Zmartwychwstańców nie stracił na aktualności. Widzimy dziś, w 1050. rocznicę Chrztu Polski, jak uniwersalizm chrześcijański wiąże się ściśle z utrzymaniem suwerenności narodów wierzących w zmartwychwstałego Chrystusa. Widzimy, jak materializm, konsumpcjonizm i poszukiwanie wygody życia wtrąciły demokrację liberalną w odmęty kryzysu – w tym imigracyjnego. Coraz wyraźniej widzimy, jak stać się możemy – być może już nasze wnuki i prawnuki – niewolnikami nie tylko pieniądza, ale i cywilizacji totalnie nam obcej. Program etyczny Zmartwychwstańców, wychowawców i nauczycieli elity zaangażowanej w życie publiczne Polski i Europy, jest nadal aktualny.

* * *

Jan Żaryn
Redaktor naczelny „wSieci historii”, historyk, wykładowca INH UKSW, publicysta i działacz społeczny, m.in. prezes SPJN, członek Komitetu dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów, senator RP