Pokój na ziemi

Szczególnie teraz, gdy świat pogrążony jest w wojnie. A także w czasie wydarzeń 11 września 2001 r., gdy w sposób dramatyczny został dotknięty przez tajemnicę nieprawości. To, co się stało u progu nowego wieku i tysiąclecia, skłania do refleksji nad sprawą pokoju. Szczególnie boleśnie przeżywamy rozpoczętą 20 marca br. wojnę w Iraku, która może rozpętać trzecią wojnę światową. Świat zagrożony jest przez międzynarodowy terroryzm, bazujący na pogardzie dla ludzkiego życia i praw człowieka. Do pogłębionej refleksji i zadumy nad pokojem jako dobrem całej ludzkości obliguje przede wszystkim rocznica wydania encykliki Jana XXIII. Dokument ten jest nieustannym zobowiązaniem, co przypomniał Jan Paweł II w tegorocznych orędziach na XXXVI Światowy Dzień Pokoju i XXXVII Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu.

Encyklika bł. Jana XXIII ukazała się w szczególnym kontekście historycznym. Papież zwracał się wówczas do świata podzielonego na dwa bloki, zranionego "zimną wojną". Na dwa lata przed ukazaniem się Pacem in terris, w 1961 r., z inicjatywy Nikity Chruszczowa - sekretarza generalnego komunistycznej partii ZSRR został wzniesiony "mur berliński", który nie tylko miał podzielić miasto na dwie części, ale miał stworzyć przeciwstawne bloki ideologiczne, dzieląc Europę i świat, tworząc atmosferę powszechnej podejrzliwości i braku zaufania. Kolejnym ważnym wydarzeniem stanowiącym kontekst encykliki był "kryzys kubański".

Tuż po uroczystym rozpoczęciu II Soboru Watykańskiego w 1962 r. świat stanął w obliczu wojny atomowej. 22 października tegoż roku na prośbę rewolucyjnego reżimu Fidela Castro władze sowieckie umieściły na Kubie wyrzutnie rakietowe. Tego samego dnia prezydent Stanów Zjednoczonych John Kennedy w swoim przemówieniu do narodu ogłosił morską blokadę Kuby. Dwie superpotęgi stanęły naprzeciw siebie gotowe do wojennej konfrontacji.

25 października papież Jan XXIII zwrócił się do świata z orędziem o uratowanie pokoju. Wezwał w nim, aby ci, którzy mają władzę, usłyszeli krzyk lęku, który "z każdej części ziemi, od małych dzieci do ludzi starszych, od pojedynczych osób do wspólnot, wznosi się do Nieba: Pokój, pokój!". Chruszczow i Kennedy uszanowali wezwanie Papieża Jana, by pokój został uratowany. Było to jego moralne zwycięstwo.

Publikację Pacem in terris poprzedziły jeszcze inne wydarzenia, takie jak: rozpoczęcie dialogu Stolicy Apostolskiej z komunistycznymi władzami ZSRR, uwolnienie kard. Slipyja w 1963 r. po 18 latach więzienia na Syberii, przyjęcie w marcu tego samego roku przez Jana XXIII na prywatnej audiencji Rady Chruszczow i jej męża Alekseja Adjubej - zięcia Nikity Chruszczowa, dyrektora dziennika Izwiestia.

W takim klimacie 11 kwietnia 1963 r., w Wielki Czwartek, została ogłoszona encyklika Pacem in terris - testament duchowy i wielki pomnik myśli i serca bł. Jana XXIII.

Pacem in terris wywołała duże i życzliwe zainteresowanie wśród polityków i mężów stanu. Prezydent USA John Kennedy wygłosił specjalne oświadczenie na Katolickim Uniwersytecie w Bostonie, podkreślając, iż jest dumny z bycia katolikiem. Mężowie stanu Zachodniej Europy poświęcili wiele uwagi tej encyklice. Encyklika Papieża Dobroci wpisuje się w sposób szczególny w dzisiejsze wołanie Kościoła o pokój. Bł. Jan XXIII przypomina ludziom współczesnym, że warunkiem pokoju jest przede wszystkim ład w sercu człowieka, a także w rzeczywistości życia społecznego. Aby zaistniał prawdziwy pokój, należy budować go na czterech filarach: prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności. Papież Jan XXIII opiera budowanie prawdziwego pokoju na poszanowaniu godności człowieka, jego praw, ale także na wypełnianiu przez niego samego obowiązków. To przesłanie moralne ma także swoje znaczenie dzisiaj i stanowi "ciągłe zobowiązanie" (Jan Paweł II) po zakończeniu "zimnej wojny" i odrodzeniu się państw w Europie Wschodniej, w epoce integracji europejskiej i globalizacji.

Wskazania papieża Jana XXIII odgrywają ważną rolę w pokojowej ewolucji polityki światowej i budowaniu dobra wspólnego. Dziedzictwo jego słynnej encykliki czeka na ponowne przyjęcie i głębokie odczytanie. Jak naucza Jan Paweł II w tegorocznym orędziu na Światowy Dzień Pokoju: "Czterdziesta rocznica wydania encykliki Pacem in terris jest szczególnie stosowną okazją, by przypomnieć profetyczne nauczanie papieża Jana XXIII" (n. 10).